'Yung Drum at Poso

May drum kami noon...

Noong una, yari ito sa lata. Parang pinanggilangan yata ng oil or kerosene or gasoline or aphalt. Basta malaki ito. It might have contained about 1000 gallons. Meron pa ngang mga marka ng aspalto (asphalt) sa gawing ilalim. Maybe to cover the holes.

Mahirap punuin ang drum. Dahil ang poso namin, o ang tawag namin ay bomba (water pump), ay napakahina maglabas ng tubig. Parang

 dumudura 

lamang ito kahit unat kili-kili na ang pagtikwas. 

Come to think of it, sa pamilya namin ang tawag ay "magbomba" dahil medyo malaki ang poso namin. Sa mga kapitbahay, ang tawag nila ay magtimba. Magtimba? E ang timba ay balde hindi naman poso. Dapat, mag-poso, di ba?

Masuwerte na rin kami,  dahil nga sa lipon ng kapitbahayan namin, mabibilang ang bahay na may sariling poso (bomba nga sa amin). Karamihan sa mga kalaro ko noon ay nakiki-igib lamang sa kapitbahay. 

Meron din namang pam-publikong poso, na nasa tawid kalye lang ng bahay namin. Sikat ito sa tawag na ilang-ilang. Doon, karamihan nag-iigib ang mga walang poso. Pangkaraniwang tanawin na rin ang mga kababaihang naglalaba. Huwag ka, at ang mga damo sa paligid ang ginagawang kulahan. At ang mga medyo mataas na damo naman ang nagiging sampayan! Tuwing maglalaro kami noon at nauhaw, magtitimba ang isang kalaro at isasahod namin ang aming bibig sa mismong bibig ng poso. Ganun ka simple! 

Sa aming poso na tila dumudura sa pagpapalabas ng tubig, nagpapalitan kaming magkakapatid sa pagpuno ng drum. Lalo na nung naging yari ito sa semento. Na parang isang maliit na swimming pool or tub (syempre, maliit pa ako nun e). Para mapuno ito, sidhing t'yaga at effort. Minsa, tigkakalahati kami (Me guhit pa ito!) Hayyyy, makakabisado mo lahat ng dapat kabisaduhin dahil sa tagal. Lalo na pag naglalaba ang mga kapatid ko at si Nanay. Kung hindi ako nagkakamali ay dati tumatanggap pa si Nanay ng labada para pandagdag sa budget ng pamilya. Tulong tulong naman sa paglalaba. So, kami naman ang taga bomba. 

Minsan, hindi ko malilimutan, na sinabi ng Nanay ko na magtyaga daw ako sa pagtikwas. Dahil kahit paunti unti, siguradong mapupuno din ang drum. Sabi pa nya, patak man daw ng ulan, nakakadurog ng bato kung paulit-ulit, Natanim na 'yun sa isip ko. Hanggang ngayon, ganun pa rin. 

Kaya ang drum at ang bomba, siguradong may kwento at parte na ng buhay namin sa probinsya. Isang kwentong may aral na dala ko hanggang ngayon.

Sampalok, Saresa, Bayabas, Mangga, Atbpa.

Marami kaming mga halaman na nakapaligid sa bahay namin noon.

Hanggang ngayon, karamihan sa mga punong mangga ay buhay pa. Kaya lang wala na yung malaking-malaking puno ng sampalok na nagsisilbing lilim sa aming poso. Kasi,

 tinigbak ang puno ng sampalok dahil extend ng extend ang bahay namin, kahit noong luma pa.

Noong bata ako, nakikipagpayabangan pa ako sa paramihan ng puno. (Mayabang nga e! Paramihan ng puno!) Kung hindi ako nagkakamali, noon ay mayroon kaming siyam na puno ng mangga nanakapaikot sa bahay. Mayroon ding saresa o aratiles, sa gawing harap at likod, na paborito kong akyatin. Pag gising, wala pang almusal, akyat agad!  Aba, mahirap ng maunahan sa mga hinog, katamis yata ng mga 'yun. Matikas din ang kapatid ko sa pagpanhik sa puno e! Sa totoo lang, kahit maliit ang mga bunga ng saresa ay halos kabisado ko na ang sunod sunod na mahihinog! hehehe! 

'

'Yung puno ng sampalok sa likod-bahay, natatandaan ko, maraming gagamba. Kaya kung maghahanap kami ng gagamba, e aakyat kami ng puno. Kaso, madalas ay may higad. Buti na lang may kakampi kami ni Sonny sa paghanap ng gagamba. Ako, si Dong ang taga-akyat, kay Sonny e si Kata. Mga kabataan na mas may idad sa amin, pero  kaibigan siguro ng pamilya at madalas tumambay. So, naging impluwensya sa pangangangamba. May isang halamang-baging na kumapit sa puno ng sampalok namin. Ang  tawag ay orange. Masarap ito kung hinog, maasim kung hilaw. Kamalay-malay ko bang mahal pala at exotic fruit ito? 

Passion fruit na ngayon ang tawag ko dun, sosyal na! Hahaha!

Tapos, meron kaming balimbing sa gawing kanan ng bahay. Yung balimbing, pinagkakitaan ko dahil bihira sa aming probinsya. Nagdadala ako sa skul, tapos binebenta sa mga kaklase. Pwedeng dyes o 10 cents, o singko or 5 cents. Ganun din naman pag panahon ng mangga, kaya mayroon akong ekstrang baon. Tyagaan na lang sa pamimitas at pagbitbit sa paglakad na may isa't kalahating kilomentro din patungong paaralan.

Sa tabi ng aming balimbing ay may puno ng minerva. hindi kalakihan ang puno na galing ng Zambales. Mistula itong maliit na santol na napakatamis pag nahinog. Sa tuwing may

 payabangan kami, panalo ako sa minerva. Aba, walang meron nun sa aming probinsya... kami lang! Kasunod nito ang punong kamyas. Na may kayabangan dahil hitik kung mamunga. Kamyasan na rin ng bayan dahil maraming kapitbahay ang nanghihingi nito.

Si Tatay ang mahilig magtanim sa amin. Siguro, medyo naman rin namin ng konti at karamihan sa amin ay mahilig magtanim o mahilig sa halaman. Sabi nga nila nung ipinanganak ako, si Tatay ay nasa likod bahay at pumipitas ng mga bungang sitaw. I myself have inclination towards agriculture. And I like taking photos of flowers and plants. Ang ibang mga kapatid ko naman ay mga namumulaklak na halaman ang mga itinatanim.

Maliban sa mga punong-kahoy na aming napapakinabangan, marami ding ibang tanim na maraming benefits sa amin. Gaya ng kawayan, ang bakod namin noon na nakatanim na kamoteng-kahoy at ang mga tanim na kamoteng baging sa paligid. Pag tag-ulan, kusang tu

mutubo ang mga saluyot. Kung saan din sila tumubo last year. kasi andun lang din ang mga buto na natuyo. Doon yun sa gawing sulok sa gawing puno ng atsuwete at ng punong bayog.

Sa mura kong isipan ay naaalala ko ang aming kamatsile, na sikat dahil sa tamis ng bunga. Kadami nga lang tinik at kahirap sumungkit, pero sulit naman. Lalo na kung mapulang mapula na ang bunga. 'Yung kanal namin, na malapit sa kamatsile ay hindi rin nakaligtas. Mayroon ditong nakatanim na gabi. Imagine, pag hindi nakaligtas ang sinungkit  mong kamatsile, sa kanal ang lagpak! Hayyyy, sayang! Matapos mangawit ang leeg kakatingala at ang kili-kili kasusungkit!

Sa aming bahay noon, sa probinsya, ay parang kahawig na rin ng awitin na bahay-kubo. Isang bahay na napapaligiran ng iba't ibang tanim. Simple, payak, malamig dahil sa mga punong nakapaligid. At masaya.

Aming Telebisyon (Our Television)

Before the 1980's we did not have our own television set. On orde for us to watch the soaps, movies or tv shows, we have to go to ourmu Godparents house who happens be one among the firsts to own the tv on our barrio. Mas madalas doon kami nakkipanood dahil sa balcony kami... loob ng bahay while the rest of the townsfolk are jyst outside the door or peeking through the windows.

Buti na lang, bumili sina tatay ng TV. Syempre tandang tanda ko pa amg sobrang eksayted ko at palundag lundag.

Natatandaan ko na brown (parang barnisado) na yari sa kahoy ang kaha ng tv. Parang national yata ang tatak. Op kors black n white ito.

Habang ikinakabit nga ang antena - yari sa mahabang tubo at may antenang tanso (element yata ang tawag doon) na ilalagay sa taas- ay halos hindi na ako makapaghintay. Yung antena ang mahirap o matagal ikinabit. Kasi, maraming ikinabit na alambre para hindi mabuway ang tubo. Importante kasi na may antena dahil malayo kami sa manila kung saan naroon ang mga istasyon ng telebisyon at ... noon ay walang 'cable' or satelite.. baka hindi pa pinapangarap yun...

Naging adik ako sa mga cartoons. "Kengkoy na naman ang pinapanood mong bata ka?" ;Yan ang madalas na sabihin sa akin.. Ang cartoons, kengkoy ang tawag ng matatanda noon. Voltes V, Baltac, merzinger Z at ang peborit ko talagang superfriends. Isang malaking impluwessya sa maaga kong pagkatutong bumasa lalo na sa ingles ang sesame street.

Habang ang matatanda ay nakapagkit naman sa telebsiyon pagsapit ng alas sais yata yun.. Kasi balita na... saka Flor de luna... Kasikatan pa ni Janice de belen.

Tapos.. pag me patalastas o announcement ng mga palabas para sa gabing iyon.. binabasa ko.. sabi ko ano ba ito" tonighit? hehehe! tonayt pala ang basa ng tonight.. Ooops.. hindi pa yata ako grade 1 nyan.. pasintabi lang... 

At me laro pa kami! Unahan sa pagsabi kung ano ang patalastas! Pitik bulag ang matalo! Simple ang rule: Sabihin agad kug anong product ang advertised habang nag uumpisa ang patalastas. Hayun, pati sa commercials me libangan..

Noon, nasa salas din ang tv namin. kaso, elevated ang sala namin. At iilang lang naman ang seating capacity. So , ang mga nakikinood, pag medyo close sa family.. sa balcony. Pag medyo hindi, hayun at nakatuntong sa bangko, masilip lamang ang palabas. Maayos din dahil mabenta naman ang tsitsirya sa tindahan ni nanay.

Malaki ang naging impluwensya ng telebision sa pamilyang pinoy. Noon, dahil iisa ang tv, dapat ay matutong magbigayan kung ano ang papanooring ng buong pamilya. Kung kailangn ilipat ang channel o i adjust ang volume, me isang uutusan upang tumayo. Kasi nga... wala pa pong remote control. Baka hindi pa naiimagine yun noon.

Ang Telebisyon (The Television)

"Nay, manonood daw kami mamaya ha? Me magandang pelikula si FPJ e. Gusto daw nila Jojo manood." That was how my elder sister asked permission from my mother or father to watch a movie on television when I was around four or  five years old. Nope, our lot will not watch it at home. Kasi, makikinood lamang kami sa aking Ninang (Godmother), o kina Santos o kina Pascual.

Yung mga may TV noon ay iilan-ilang pa lamang sa Pilipinas. Sa aming baryo, siguro ay nasa 10 percent lamang ang may TV. Black and white syempre.. Pero meron ding kulay off white, grey at medium grey!

"O, pandungan nyo ang kapatid nyo, baka mahamugan!" O, di ba? hayan ang habilin ni Nanay bago 

kami lumakad para makinood. 

Bago kumagat ng husto ang dilim, matapos ang hapunan ay heksayted na lalakad na kaming magkakapatid. Buti na lang malapit lang din ang panooran. Mga ilang bahay lang ang pagitan namin sa mga me ari ng TV. Sa Godparents ko kina Pangramuyen madalas kami makipanood. Me daan kami salikod ng bahay, pero makikidaan ka muna kina sa bakuran nila Ate Laleng at Kuya Boy. 

Syempre, para payagan ang mga matatandang sisters, isasangkalan ang mga bunsong kapatid. At syempre ulit, Ninang ko ang may ari ng TV, nasa loob kami ng bahay (sa sala) at nakasalampak sa sahig. Hindi katulad ng iba naming kababaryo, sa labas lamang nakatanaw, na minsan ay may dala-dalang kanya-kanyang upuan (kahoy pa noon, mabigat... wala pang monoblock o plastic chairs!). 

Ako, madalas hindi ko naman matandaan at wala pa akong muwang sa mga palabas. Malay ko ba, basta ako lang ang pases. 

Sa isang pagkakataon na hinding-hindi ko malilimutan, ay naipit ang ulo ko sa pagitan ng dalawang kahoy sa hagdanan nila Ninang Kareng. Syempre, naglalaro lang ako  lagi habang nanonood ang karamihan. Hayun, isinuot ko ang ulo ko sa pagitan ng stair handles, at hindi ko na mailabas! Ano pa nga ang gagawin ko? E di pumalahaw ng iyak! At binulabog ko ang palabas.

If we watched a horror film, that poses another problem going home. Masidhing takutan ang nangyayari. me kasama pang takbuhan. At op kors, me iyakan pag sumobrang takutan or me naiwan dahil mabagal tumakbo. Kasi, bihira pa rin ang ilaw sa poste, kaya madilim ang daan. Swerte na kung me dalang flashlight.

Bago matulog, pag kukuwentuhan pa rin ang palabas. Syempre, balik sa kuwarto... Sa sahig kami matutulog. Sa gawing kanan si Suse, tapos si Sonny tapos ako, tapos si Jule. Hayun, matutulog na sa sahig na kawayan habang pinagkukuwentuhan ang black and white na pelikula.

Matapos ang ilang taong pakikipanood sa ibang bahay, bago sumapit ang 1980's ay nagkaroon na rin kami ng sarili naming telebisyon. National yata ang tatak na kahoy ang kaha. Ang sarili naming telebisyon ay may sarili ring kwento...

Earliest Childhood Memory

ECM.... Hmmmm... If I'm gonna ask anyone this question: "What is your earliest childhood memory?" Ano at anong idad kaya yun? 

I have some blurred memories of the past. I am not even sure which one is the earliest. Marami akong na aalala.

But I'm gonna discuss what I thought are earliest among the experiences that I remember. 

For one, I remember na gustong gusto ko na sumubsob sa tyan ng nanay ko. Buntis sya noon sa bunso kong kapatid. I can even remember the scent... pinaghalong ewan ng pawis, amoy ng usok ng siga, at yosi. Saka me bulsa ang duster e andun ang yosi. Kasi, yosi girl si Nanay. Now, since I can remember that she was preggy, then I was about four  years old noon.

Teka, I also remember when my maternal grandmother, Apong Dikang passed away. Karga ako ng isa kong ate, malamang si Julie, tapos, I lost one (?) or both of my slippers papunta sa cemetery. Kaya karga ako kasi wala nga akong tsinelas. Hmmmm, may feeding bottle pa yata ako nun ah? Hehehe! Well, then, this is the earliest that I can recall. I am probably 3, but not so sure. What I also remember is the scene on my grandma's deathbed. . . na wala lang sa akin. Andun ako pero wala lang. Hindi ko pa alam ang pakiramdam ng loss of a loved one noon, syempre.

Related to the first story, I also remember my eldest sister giving birth to a stillborn son. Caesarian section sa PJG. So bale, pamangkin ko na yun. Mga 4 or 5 pa rin ako. This time, hindi malabo ang memory. Malinaw lahat.

Also related sa first story is... the cerelac. Meaning, may bunso na sa bahay. I really luvvv papakin ang cerelac. Pag walang nakatingin, kinukutsara ko ang cerelac ni bunso! Hehehe! 

Tapos, yung iba e medyo malinaw linaw na sa memory ko talaga. Ibig sabihin 6 and above na siguro ako.

(Like: Yung butas sa dingding, pagitan ng dalawang kuwarto, yung altar may butas sa ilalim - doon ako umiihi...Yung sahig na kawayan kung saan kami natutulog.  Lagi akong madaming tanong bago matulog, natuturete ang mga kapatid ko... Ang pagtitimba sa poso... Ang labada... Ang sampalok sa likod bahay na me baging ng orange! Panganganak ng alagang baboy... Ang pakikipanood sa TV ng ninang ko... Ang pagkakaroon namin ng TV... Ang alkansya namin sa bahay na parang libro ang porma. Funny komiks at ang pag aaral kong magbasa. Ahhhh, maraming marami pang iba... na magiging laman ng blog na ito.)

Ang Simula . . .My Family

On the eleventh day of December, in the year nineteen hundred and . . . 

That was how my father taught me how to start writing an autobiography.

Medyo masidhi sa pag ingles si Tatay kaya dinudugo na agad ang ilong nga aking mga guro sa elementarya. Sa theme writing syempre, nagpapaturo ako at hindi pa naman ako kagalingan sa pag ingles noon.

Come to think of it, this promdi-past blog is somehow similar to an autobiography. So, I guess it is a must for me to give a backgrounder of what kind of family I have.

Basically, I am using this tool so I won't forget the past... And that I will be able to share these memories to my children... the succeeding generation of my family, and whoever is interested.

It is important to note that, last year when my father passed away, we discovered an autobiography amongst his files. Kagaleng! At least he foresaw before his death that we will need some facts of his life ... especially during the eulogy. 

I am the sixth among eight siblings. Limang sunod-sunod na mga babae muna ang naging anak ni Crisostomo (b. 1930) at ni Virginia (b. 1935). Matapos ang halos walong taon na paghihintay na may halong hirap at sarap (of course), saka pa lamang ako lumitaw sa mundong ibabaw, ang panganay na lalaki. Aba, hindi pa yata ako nakakadilat, lumabas na agad ang isa pang lalaking kapatid.. at humirit pa ang parents ko ng isa - babae na ulit. Kaya dalawa lamang kaming lalaki sa walong magkakapatid.

Si Tatay ay mula sa Botolan, Zambales anak nina Gerardo Correa Daos at ni Felizarda Datugan Laforteza. Si Nanay naman ay mula sa Guagua, Pampanga, anak nina Martin Dizon Lapira at ni Enrica Suarez David.. 'Yung Suarez at Dizon still has to be verified! Pareho silang Aglipayan, si Tatay e nag sakristan pa doon sa Paco.

Malaki ang aming pamilya. Masasabi kong kapos noong una dahil nga humihinto pa sa kolehiyo ang isa sa nakatatanda kong kapatid bago makapag aral ang isa. 

Matindi ang pagpapahalaga ng pamilya namin sa edukasyon. At syempre, pati na rin sa paggalang at pag respeto. Hindi man kami gumagamit ng 'ate' at 'kuya' sa isa't isang magkakapatid, maipagmamalaki kong naging susi ito upang kami'y maging parang magkakaibigan lamang - na may paggalang sa nakatatanda.

Lumaki ako sa bahay na sawali. Dalawang palapag, may maliit na tindahan sa ibaba. May kulungan ng manok sa silong. Ewan, baka meron pang baboy yun dati. 

Noong nasa elementarya pa ako, nagkaroon kami ng "Model Family Award" na iginawad ng alkalde  sa harapan ng buong baranggay. Sa mga sumunod na taon, nawala ang award na ito at binuhay lamang noong 2005. When the community revived the model family awarding program... Guess who won amongst five carefully selected families. Yes, it was our family, again.

So, tama lamang na ang mga maliliit na bagay sa buhay-buhay namin na natatandaan ko pa ay dapat lamang na hindi malimutan. Dapat lamang na maipamahagi.

At dito nga nagsimula at magsisimula ang lahat.

Ang Larawan

Ang larawan na makikita sa blog na ito, kung saan naroon ang pamagat na Promdi-Past, ay kuha sa Nueva Ecija.

Ang may akda ng Promdi Past ay ipinanganak, lumaki at nagkapamilya sa probinysang ito. 

Ito ay parte ng kanyang nakaraan... ng kanyang pagkatao... pati na rin ng kanyang kinabukasan.

Maraming nakaraan ang naiguhit at umikot sa probinsyang ito.

Dito nagsimula ang buhay ng promding pinoy.

Mapapansing ang palay ay kasalukuyang umuusbong sa larawan. Sana'y magsimbulo rin ito ng pag-usbong ng kasaganaan ng lalawigan at ng mga taong bumubuo nito.